Fabeltjeskrant

Wie kent het nog? De Fabeltjeskrant. Een kinderprogramma waarin meneer De Uil elke dag vertelt over de avonturen in het Grote Dierenbos. Al lang geleden maar nog steeds in mijn geheugen gegrift, net als bij veel generatiegenoten. In 2005 werd het gekozen als het beste kinderprogramma van de 20e eeuw. Het Grote Dierenbos stond symbool voor allerlei ontwikkelingen in de echte mensenwereld. En achteraf bekeken was het een weerspiegeling van een ecosysteem. Een concept dat nu steeds populairder wordt. Een ecosysteem is in zijn oorspronkelijke betekenis een groep organismen, zoals dieren, planten en micro-organismen die met elkaar een leefgemeenschap vormen. Door de onderlinge samenhang kennen ze een dynamisch evenwicht, waarin verstoringen tot op zekere hoogte opgevangen kunnen worden.

Meneer De Uil deed elke dag verslag van dit dynamische evenwicht in het Grote Dierenbos. Drie aansprekende figuren waren Ed en Willem Bever en Bor de Wolf. Ed en Willem Bever als stereotype voor noeste werkers die allerlei nieuwe bouwwerken introduceerden als teken van vooruitgang maar die ook veel weerstand opriepen. En Bor de Wolf die voortdurend zijn best deed om goed aan te sluiten bij de andere dieren, maar als hij ontregeld raakte al huilend vluchtte naar het Enge Bos. Beide dieren herkennen we ook in het ecosysteem Nederland. De bever en de wolf waren door de grote menselijke invloed uitgestorven en beide zijn weer teruggekeerd. De bever is door de mens in 1988 weer in Nederland geïntroduceerd en heeft zich sindsdien goed aangepast, waardoor het zich in aantal nog steeds uitbreidt. De wolf is zelf teruggekeerd en lijkt zich sinds enkele jaren definitief gevestigd te hebben. Beide dieren roepen veel emoties op. De bever over het algemeen positieve emoties door zijn zichtbare bouwlust. Toch vormt de bever op sommige plekken ook een bedreiging door bijvoorbeeld zijn graafwerkzaamheden in dijken. De wolf roept heel verschillende emoties op: van zeer positief doordat hij gezien wordt als een symbool van het herstellende vermogen van het ecosysteem en zeer negatief, omdat hij gezien wordt als bedreiging van andere dieren, met name makke schapen. Nederland is voor veel tegenstanders te klein voor de wolf en hij moet zijn heil maar elders zoeken. En ook de bever kan niet alleen maar op sympathie rekenen.

De verschillende emoties over de waarde van deze dieren voor het Nederlands ecosysteem laat zien dat er geen eenduidige werkelijkheid bestaat. Het verheerlijken of juist het verafschuwen kennen beide te weinig nuance. Meneer De Uil zou hier wel raad mee weten en in zijn beschouwelijke commentaar voorkomen dat de Fabeltjeskrant een bron van fake news zou worden, waarin voor- en tegenstanders elkaar de loef proberen af te steken.

Het concept ecosysteem wordt nu ook gebruikt om de mentale gezondheid te verbeteren en het dynamisch evenwicht binnen de maatschappij te herstellen. In veel presentaties wordt zelfs de introductie van de wolf in Yellowstone National Park gebruikt als positief voorbeeld. Hier leidde de herintroductie van de wolf tot een nieuw dynamisch evenwicht in het ecosysteem met een toename van de biodiversiteit waaronder de bever. En dit leidde zelfs tot een verandering in het landschap door een andere loop van de rivieren. Welke wolven moeten we introduceren om het mentale ecosysteem te herstellen? En volgt hieruit ook een nieuw zorglandschap?

Maar in hoeverre kloppen die vergelijkingen tussen de ecosystemen in de natuur en sociale systemen waarin we als doel hebben de mentale gezondheid van burgers in Nederland duurzaam te verbeteren? Het succes van sommige lokale ecosystemen in Nederland is nog geen garantie voor grootschalig duurzaam herstel van de natuur. Lokale experimenten in het verbeteren van de mentale gezondheid zijn hoopvol, maar welke invloed hebben deze initiatieven op het hele gezondheidssysteem in Nederland waarin de solidariteit voor elkaar onder druk staat omdat bijvoorbeeld de kosten stijgen? Zijn we op tijd om de mentale gezondheid in Nederland te herstellen?

Mijn liefde voor de natuur en passie voor mentale gezondheid maken dat ik initiatieven blijf nemen in de herstelbeweging. Soms voel ik me Willem Bever door mee te bouwen aan nieuwe experimenten. Soms voel ik me Bor de Wolf als ik mijn optimisme dreig te verliezen en wil ik vluchten naar het Enge Bos. En soms voel ik me Meneer De Uil die de jeugd genuanceerd vertelt over alle ontwikkelingen. Hoe kun je ondanks alle bedenkingen enthousiast blijven? Het vraagt moed om twijfels te delen en tegelijkertijd door te gaan met bouwen. Het vraagt rust en ruimte om te blijven geloven in hogere doelen. Iedereen moet hierin zijn eigen keuzes maken. Voor nu wens ik iedereen een goede nachtrust: “oogjes dicht en snaveltjes toe!”