Rijnlands organiseren in de natuur

Column André van Boekholt

Binnen de Dimence Groep wordt er veel gesproken over het anders organiseren van het werk. Een term die hierbij gebruikt wordt is “Rijnlands organiseren”. Kernbegrippen zijn onder meer: vakmensen bepalen en leidinggevenden faciliteren; ruimte geven om te improviseren en goed om kunnen gaan met onzekerheid. Het Rijnlands organiseren wordt gezet tegenover Anglo-Amerikaans organiseren waarin de leidinggevende sturen op strakke plannen en waar de productie voorop staat. Natuurlijk is de werkelijkheid veel genuanceerder en zitten er aan beide stijlen van organiseren voor- en nadelen. Nieuwsgierig naar Rijnlands organiseren?:Hierlees je meer.

Maar hoe zit het met Rijnlands organiseren in de natuur? En wat kunnen we hiervan leren? 

Mijn eerste associatie is dat Nederland is gevormd door Rijnlands organiseren. Onze Lage Landen zijn het afvoerputje van de grote rivieren de Rijn en de Maas. Vanuit de bergen stroomt het water naar de Noordzee. En omdat de rivieren altijd de weg met de minste weerstand kiezen en voortdurend gewijzigd zijn van koers is ons land een voorbeeld van een vlechtrivierlandschap. Naast de huidige rivierlopen vind je overal oude rivierbeddingen als je goed kijkt. De mensen hebben zich aangepast aan het landschap. Eerst vestigden ze zich op de hogere zandgronden en langzamerhand leerden ze de rivier te plooien voor akkerbouw en veeteelt. Ze benutten de vruchtbare klei die mee spoelde en ze improviseerden als er overstromingen waren. Gaandeweg gingen ze ook de strijd met de rivier aan. Terpen en kleine dijken, zoals dwarsdijken en zijdenwenden bij nederzettingen, om natte voeten te voorkomen. Pas veel later werden dijken aangelegd om de hele rivier te beheersen en te voorkomen dat er overstromingen kwamen. De waterschappen, de oudste vorm van besturing in Nederland, moesten het water managen. En langzamerhand sloop hier een Anglo-Amerikaanse benadering in. Het water moest zo snel mogelijk uit Nederland. Pas eind vorige eeuw kwam het besef dat water ook van levensbelang is en dat voorkomen van overstromingen mogelijk is door weer meer ruimte te geven aan de rivier. En het besef dat je er niet komt met alleen grootschalige plannen, maar dat je ook weer meer ruimte moet geven aan lokale kleinschalige initiatieven waarin binnen de waterschappen ruimte moet zijn voor meer gekozen deelnemers. Wat is belangrijker? Een lage grondwaterspiegel zodat kolossen van landbouwvoertuigen hun werk kunnen doen voor de intensieve akkerbouw met een hoge productie als doel, maar waardoor het (drink)water steeds schaarser wordt en de biodiversiteit afneemt. Of zoeken naar meer evenwicht in het ecosysteem door rivieren weer te laten meanderen en waterbuffers te herstellen. Van bovenaf alles doorrekenen en maatregelen verordonneren of ter plekke met gebruikers zoeken naar duurzame oplossingen? Ik hoop dat het oude riviervlechtlandschap op veel plekken weer in ere wordt hersteld en dat af en toe een overstroming gezien wordt als een beweging van overvloed.

Een ander mooi voorbeeld van Rijnlands organiseren zag ik in de prachtige film “The Biggest Little Farm”. Een echtpaar koopt een stuk land in Californië dat kapot gegaan is aan de monocultuur van abrikozen. Een voorbeeld van Anglo-Amerikaans organiseren waarbij zo hoog mogelijk productie leidde tot een desolaat landschap. Samen met ecologen en vrijwilligers wordt het landschap in ere hersteld. Het is ontroerend om te zien hoe elke interventie weer leidt tot onvoorziene tegenslagen. Maar ook hoe ze door een duurzame visie en heel veel improviseren komen tot een bloeiend ecosysteem. Vruchtbare grond, biodiversiteit en enthousiasme zijn de sleutels voor het succes. Ga dit zien!!

Maar wat kunnen we hier nu van leren? In mijn visie sluit het Rijnlands organiseren goed aan bij het beter benutten van het ecosysteem mentale gezondheid. Ruimte aan alle spelers om te werken aan wat voor hen nodig is om goed te kunnen leven. Geen grote plannen en productienormen, maar met elkaar improviseren zodat we goed om kunnen gaan met de vele onzekerheden in het leven. Geen dijken bouwen om alles te reguleren, maar wel leidinggevenden die faciliteren door belemmeringen weg te nemen van bureaucratische systemen. En als de resultaten in het begin nog niet aan de hoge verwachtingen voldoen, ga dan niet roepen dat we nog harder moeten werken maar nodig uit om te leren van deze waardevolle tegenvallers. Of neem even de ruimte voor een gedicht:

Denkend aan Holland, zie ik brede rivieren, traag door oneindig laagland gaan,.. [H. Marsman]